Przez teren gminy Olkusz prowadzi czerwony Szlak Orlich Gniazd PTTK. Jest to najbardziej znany szlak turystyczny w Polsce. W 2012 roku Szlak Orlich Gniazd został uznany najlepszym produktem turystycznym Polski w konkursie organizowanym przez Polską Organizację Turystyczną. Łączna długość szlaku prowadzącego z Krakowa do Częstochowy to 164 km. Na terenie gminy Olkusz szlak przebiega od Kosmolowa przez Olewin i olkuską dzielnicę Skalskie. Dochodzi do zamku w Rabsztynie, następnie prowadzi przez Januszkową Górę i rezerwat Pazurek do Jaroszowca, gdzie wkracza na teren gminy Klucze. Swoistym spacerem po historii jest niebieski „Szlak Powstańców z 1863 roku”, którego całkowita długość wynosi nieco ponad 20 km. Szlak rozpoczyna się w centrum Olkusza i prowadzi przez Parcze i Stary Olkusz w stronę Krzykawki, gdzie podczas Powstania Styczniowego, 5 maja 1863 roku rozegrała się bitwa, w której zginął płk. Francesco Nullo pochowany na olkuskim Starym Cmentarzu. Przez teren miasta i gminy Olkusz przebiegają także inne, mniej znane, choć równie ciekawe piesze szlaki turystyczne PTTK, jak choćby żółty Szlak Pustynny południowy (23,8 km) prowadzący przez teren dawnej Pustyni Starczynowskiej, czy Szlak Partyzantów Ziemi Olkuskiej. W 2012 roku wyznakowano przebiegający przez miasto i gminę Olkusz odcinek szlaku św. Jakuba (via Regia). Ciekawą propozycją dla miłośników przyrody są ścieżki dydaktyczne, jak choćby licząca 5 km długości ścieżka dydaktyczna po rezerwacie przyrody Pazurek. Przez teren gminy Olkusz prowadzi także Transjurajski Szlak Konny PTTK. Przy zwiedzaniu samego Olkusza warto skorzystać z serii audioprzewodników, jakie można znaleźć na stronie internetowej audioprzewodnik.olkusz.pl